ورود
بقعه سید گتمیر ملقب به میرمطهر شهر آبسرد
در دل قبرستان قدیمی آبسرد دماوند، بنای تاریخی بقعه سید گتمیر یا میرمطهر با گنبدی چشم‌نواز و معماری چلیپایی، یادگاری از دوره‌های صفوی و قاجار، همچنان‌ایستاده و نشانگر پیوندی دیرینه میان فرهنگ بومی و هنر معماری ایرانی است.
به گزارش میراث آریا علی افضلی محقق و کارشناس میراث‌فرهنگی در یادداشتی نوشت: در فاصله ۱۸ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان دماوند در بخش آبسرد دماوند، بر روی تپه‌ای نه چندان بلند که محل قبرستان قدیمی آبسرد می‌باشد. بنای قدیمی بچشم می‌خورد که بنام بقعه میر مطهر یا گتمیر به زبان مازندرانی به معنای سید بزرگ شهرت دارد. این امامزاده مربوط به قرن هشتم هجری است و با توجه به اهمیت تاریخی این امامزاده، سید محمد گتمیر از 27 پشت به امام سید الساجدین(ع) باز می گردند.
پلان اصلی بنا بصورت چلیپایی و شامل دو مستطیل متقاطع است که زوایای آن در بیرون و داخل آن دارای پس و پیش رفتگی‌هایی است که موجبات ایجاد گوشواره‌های تزئینی را به همراه تزئینات گچبری در زیر گنبد فراهم آورده است. گنبد در میانه بنا واقع شده است و فرم قرارگیری آن بدین‌صورت است که طرح پلان چلیپایی به ۵ مربع تقسیم شده که در روی مربع میانی گنبد و چهار مربع در چهار سمت آن بصورت چهار صفه ایجاد شده است و گنبد در روی مربع میانی که محل مقبره است قرار گرفته است.
در محدوده چهار بازوی چلیپایی تا پشت طاق‌ها، پوشش سقف بصورت طاق کجاوه‌ای و ساده اجرا شده است اما در بازوی شرقی چلیپا این وضعیت متغییر است و بنظر می‌رسد طی ۲ دوره قبل که مرمت و بازسازی انجام یافته تغییراتی در این بخش داده‌اند.
بخش میانی و زیر گنبد بصورت هشت گوش بوده و در بدنه آن منشورهای هشت وجهی بکار رفته است به طوری که بخش فوقانی آن باز و فاقد پوشش است و احتمالاً جهت تأمین نور داخلی این روزنه ایجاد شده و حتماً در گذشته نورگیری در بالای آن قرار داشته که به مرور زمان برچیده شده است. درون این منشور هشت وجهی نیز کاربندی‌های خطی و تزئینات گچبری ملاحظه می‌شود.
در پاکسازی‌های این قسمت در زمان مرمت و بازسازی لایه‌هایی بدست آمد که بیانگر مصالح بنا مرکب از گچ و خاک و آجر قرمز با بندکشی گچی بوده است. نمونه اینگونه مصالح و آجرهای قرمز رنگ در نماهای بیرونی بقعه نیز بکار رفته است که از زیر لایه‌های گچی سفید رنگ که در تعمیرات قبلی بر روی بدنه دیوارهای جانبی نما و گنبد اندود شده بود و به مرور زمان و فرسایش طبیعی ترک خورده و فرو ریخته است مشاهده می‌شود البته در تعمیرات اخیر مجدداً آجرها با همان ترکیب قبلی خود ساییده و تمیز شده و بندکشی‌ها بصورت اولیه ظاهرشده‌اند.
گنبد بقعه بشکل تخم مرغی است و دو پوش بوده و از داخل گنبد دیگری با خیز کمتر بصورت عرقچین احداث شده در زیر آن جرزها و دیوارهای ضخیم جانبی و میانی بار سنگین گنبدها و سقف‌های مسطح بالای چهار بازوی چلیپا در چهارسوی گنبد را مهار کرده‌اند. در چهار سمت گنبد میانی و در هر سو دو نورگیر کوچک بر فراز هم تعبیه شده‌اند که در راستا و قرینه هم بوده و فضای منوّری را در درون بقعه بوجود آورده‌اند. پوشش روی گنبد در بخش خارجی با نوعی پوشش گچی اندود شده بود که در حال حاضر پس از مرمت و بازسازی اخیر مجدداً زمینه آجری قرمز رنگ گنبد احیاء و ظاهر اصلی آن احیاء و در معرض دید قرار گرفته است. در داخل بقعه نیز تقسیم‌بندی فضاها در قطع چلیپایی انجام یافته و چهار صفه‌ای را شکل بخشیده است.
در کف امامزاده نیز سنگ قبرهای متعددی وجود دارد که در بازسازی صورت گرفته از حالت تخریب و حفاری‌های غیر مجازی که درون قبرها روی داده بوده نجات یافته‌اند برحسب نوشته‌های روی دو قطعه سنگ قبر منصوب در ورودی یکی از بازوهای چلیپا قدمت آن‌ها به ۱۵۰ تا ۲۰۰ سال پیش می‌رسد که مربوط به دوره قاجار می‌باشد. همچنین دو کتیبه بر روی دیوار داخل بقعه نصب است که انجام تعمیراتی جزیی را طی سال‌های ۱۳۱۶ و ۱۳۱۸ هـ ق نشان می‌دهد. بنظر می‌رسد اندودهای گچی دیوارهای داخلی بقعه از بقایای تعمیرات یادشده می‌باشد.
از نقطه نظر تزئینات نیز بر روی جرزها و طاق نماها و پیشانی آن‌ها آثار گچبریهای نفیس و مقرنس‌های زیبایی به چشم می‌خورد که گوشواره‌ها و طاق نماها و زیر طاقی‌های تیزه‌ای را زینت بخشیده‌اند.
تزئینات آجرکاری و کاربندی و یزدی‌بندی‌های زیر گنبد و طاق نماهای زیر ساقه گنبد داخلی همراه با تزئینات اسلیمی و گیاهی گچی از نمونه‌های ارزشمند درون این بقعه می‌باشد. ضمناً علاوه بر این‌ها تعداد ۱۰ قطعه سنگ مسطح سیاه رنگ که دارای کنده کاری توام با متن و اشعاری می‌باشند و در روی دیوارهای کناری و طاق نماها نصب شده‌اند بر ارزش و قدمت این بنا می‌افزایند و کاشی‌های الوان در ازاره دوره داخلی بقعه که طرح‌های قاجاریه را نشان می‌دهند از بقایای ارزشمندی است که از اختصاصات ویژه بنا محسوب می‌شوند.
انتهای پیام/
کد خبر 1404022902096
وجیهه قاسمی
دبیر محمد آوخ
پلان اصلی بنا بصورت چلیپایی و شامل دو مستطیل متقاطع است که زوایای آن در بیرون و داخل آن دارای پس و پیش رفتگی‌هایی است که موجبات ایجاد گوشواره‌های تزئینی را به همراه تزئینات گچبری در زیر گنبد فراهم آورده است. گنبد در میانه بنا واقع شده است و فرم قرارگیری آن بدین‌صورت است که طرح پلان چلیپایی به ۵ مربع تقسیم شده که در روی مربع میانی گنبد و چهار مربع در چهار سمت آن بصورت چهار صفه ایجاد شده است و گنبد در روی مربع میانی که محل مقبره است قرار گرفته است.
در محدوده چهار بازوی چلیپایی تا پشت طاق‌ها، پوشش سقف بصورت طاق کجاوه‌ای و ساده اجرا شده است اما در بازوی شرقی چلیپا این وضعیت متغییر است و بنظر می‌رسد طی ۲ دوره قبل که مرمت و بازسازی انجام یافته تغییراتی در این بخش داده‌اند.
بخش میانی و زیر گنبد بصورت هشت گوش بوده و در بدنه آن منشورهای هشت وجهی بکار رفته است به طوری که بخش فوقانی آن باز و فاقد پوشش است و احتمالاً جهت تأمین نور داخلی این روزنه ایجاد شده و حتماً در گذشته نورگیری در بالای آن قرار داشته که به مرور زمان برچیده شده است. درون این منشور هشت وجهی نیز کاربندی‌های خطی و تزئینات گچبری ملاحظه می‌شود.
در پاکسازی‌های این قسمت در زمان مرمت و بازسازی لایه‌هایی بدست آمد که بیانگر مصالح بنا مرکب از گچ و خاک و آجر قرمز با بندکشی گچی بوده است. نمونه اینگونه مصالح و آجرهای قرمز رنگ در نماهای بیرونی بقعه نیز بکار رفته است که از زیر لایه‌های گچی سفید رنگ که در تعمیرات قبلی بر روی بدنه دیوارهای جانبی نما و گنبد اندود شده بود و به مرور زمان و فرسایش طبیعی ترک خورده و فرو ریخته است مشاهده می‌شود البته در تعمیرات اخیر مجدداً آجرها با همان ترکیب قبلی خود ساییده و تمیز شده و بندکشی‌ها بصورت اولیه ظاهرشده‌اند.
گنبد بقعه بشکل تخم مرغی است و دو پوش بوده و از داخل گنبد دیگری با خیز کمتر بصورت عرقچین احداث شده در زیر آن جرزها و دیوارهای ضخیم جانبی و میانی بار سنگین گنبدها و سقف‌های مسطح بالای چهار بازوی چلیپا در چهارسوی گنبد را مهار کرده‌اند. در چهار سمت گنبد میانی و در هر سو دو نورگیر کوچک بر فراز هم تعبیه شده‌اند که در راستا و قرینه هم بوده و فضای منوّری را در درون بقعه بوجود آورده‌اند. پوشش روی گنبد در بخش خارجی با نوعی پوشش گچی اندود شده بود که در حال حاضر پس از مرمت و بازسازی اخیر مجدداً زمینه آجری قرمز رنگ گنبد احیاء و ظاهر اصلی آن احیاء و در معرض دید قرار گرفته است. در داخل بقعه نیز تقسیم‌بندی فضاها در قطع چلیپایی انجام یافته و چهار صفه‌ای را شکل بخشیده است.
در کف امامزاده نیز سنگ قبرهای متعددی وجود دارد که در بازسازی صورت گرفته از حالت تخریب و حفاری‌های غیر مجازی که درون قبرها روی داده بوده نجات یافته‌اند برحسب نوشته‌های روی دو قطعه سنگ قبر منصوب در ورودی یکی از بازوهای چلیپا قدمت آن‌ها به ۱۵۰ تا ۲۰۰ سال پیش می‌رسد که مربوط به دوره قاجار می‌باشد. همچنین دو کتیبه بر روی دیوار داخل بقعه نصب است که انجام تعمیراتی جزیی را طی سال‌های ۱۳۱۶ و ۱۳۱۸ هـ ق نشان می‌دهد. بنظر می‌رسد اندودهای گچی دیوارهای داخلی بقعه از بقایای تعمیرات یادشده می‌باشد.
از نقطه نظر تزئینات نیز بر روی جرزها و طاق نماها و پیشانی آن‌ها آثار گچبریهای نفیس و مقرنس‌های زیبایی به چشم می‌خورد که گوشواره‌ها و طاق نماها و زیر طاقی‌های تیزه‌ای را زینت بخشیده‌اند.
تزئینات آجرکاری و کاربندی و یزدی‌بندی‌های زیر گنبد و طاق نماهای زیر ساقه گنبد داخلی همراه با تزئینات اسلیمی و گیاهی گچی از نمونه‌های ارزشمند درون این بقعه می‌باشد. ضمناً علاوه بر این‌ها تعداد ۱۰ قطعه سنگ مسطح سیاه رنگ که دارای کنده کاری توام با متن و اشعاری می‌باشند و در روی دیوارهای کناری و طاق نماها نصب شده‌اند بر ارزش و قدمت این بنا می‌افزایند و کاشی‌های الوان در ازاره دوره داخلی بقعه که طرح‌های قاجاریه را نشان می‌دهند از بقایای ارزشمندی است که از اختصاصات ویژه بنا محسوب می‌شوند.
انتهای پیام/
کد خبر 1404022902096
وجیهه قاسمی
دبیر محمد آوخ