ورود
شیخ «طنطاوی جوهری» و تلاش برای ارائه تفسیری علمی از قرآن
شیخ طنطاوی جوهری، مفسر و عالم مشهور مصری صاحب کتاب تفسیر «الجواهر فی تفسیرالقرآن الکریم» است. وی در تفسیرش به بیان احکام مورد نیاز مسلمانان و اخلاق پرداخته ولی مهم‌ترین ویژگی این تفسیر مباحث علمی آن است که حدود 750 آیه از قرآن را با مطالب علوم ط...
به گزارش ایکنا به نقل از مصری الیوم، شیخ «طنطاوی جوهری» در سال 1861 در روستای کفر عوض الله حجازی در استان شرقیه مصر متولد شد. او پس از فراگرفتن مقدمات و قرآن کریم وارد الازهر شد و به تحصیل در آن پرداخت اما پس از بیماری پدرش ناچار شد تا الازهر را برای سه سال ترک کند.
گفته می‌شود که او در روستای زادگاه خود پس از دیدن قطاری که از ده می‌گذشت، حیرت کرد و از اینکه چگونه انسان با علم به چنین اختراعی رسیده و چرا مسلمانان از چنین دانشی بی‌بهره هستند، به فکر فرو رفت. این امر او را واداشت تا به مطالعه تاریخ، علوم و فلسفه غربی بپردازد. او آثاری از فلاسفه یونانی، کانت و اسپنسر را مطالعه کرد و همچنین به مطالعه تاریخ علومی چون طب، داروسازی و نجوم پرداخت، همچنین به مطالعه آثار فیزیکدانانی از جمله انیشتین پرداخت و تاریخ انتقال دستاوردهای علمی از جهان اسلام به غرب را بررسی کرد.
«الجواهر فی تفسیر القرآن» انقلابی در تفسیر قرآن کریم
مهم‌ترین اثر طنطاوی جوهری در این زمینه را می‌توان تفسیر بزرگ «الجواهر فی تفسیر القرآن» در 26 جلد دانست که تألیف آن سال‌ها طول کشید. او آثار دیگری از قبیل «آرزوها در سیاست» و «انسان کجاست؟» نیز دارد. اما اثر برجسته او را باید الجواهر فی تفسیر القرآن دانست.
طنطاوی جوهری در این کتاب از تفاسیر پیشینیان بهره برده است و در بخش‌هایی از اثر خود از رویکرد مبتنی بر سنت پیروی می‌کند اما مهم‌ترین نوآوری و انقلاب او در تفسیر قرآن بیان اختراعات و اکتشافات علمی اروپایی و پیشرفت‌های روانشناسی و جامعه‌شناسی و سعی در کاربرد آن برای تفسیر کلمات، جملات و معانی آیات بوده است. آثار این انقلاب تاکنون نیز باقی است و برخی آن را امری توصیف کرده‌اند که مراکز تعلیمی و فقهی در مصر و دیگر کشورهای جهان اسلام را تکان داده است.
طنطاوی هدف خود از این شیوه را برانگیختن، تشویق و آگاهی بخشی به جوانان مسلمان برای آموختن علومی چون نجوم، پزشکی، فیزیک، زمین‌شناسی، ریاضیات و سایر علوم تجربی بیان کرده است تا از این طریق مسلمانان نیز بتوانند با اروپایی‌ها رقابت کنند و جهان اسلام را از جهل، انحطاط و عقب‌ماندگی خارج سازند.
طنطاوی جوهری بر این نکته تأکید می‌کند که آیات مناسک و عبادات در قرآن تنها شامل 150 آیه است، درحالی‌که آیاتی که انسان را به تدبر در طبیعت و تفکر در جهان هستی و مخلوقات دعوت کرده شامل 750 آیه است، لذا آیات اخیر از نظر تعداد 5 برابر آیات مرتبط به مناسک هستند. طنطاوی جوهری بابیان این حقیقت از جمود و محدودیت اذهان سیاسی و دینی در کشورهای اسلامی و اولویت به منافع خود به جای منافع ملت اسلامی به شدت انتقاد می‌کند.
به طور کلی شیخ طنطاوی جوهری در آثار خود به اروپاییان از سه منظر می‌نگریست: نخست به‌عنوان پیروان ادیان الهی که مهم‌ترین آنها مسیحیت است، دوم به عنوان علما و روشنفکرانی که باید از دانش آنها بهره برد و در نهایت به عنوان عاملان استعمار و شرق شناسان اشاره کرد.
از نگاه طنطاوی اروپایی‌ها به طور کلی تأثیر خود را از دستاوردهای اسلامی را پنهان می‌کنند، اما بااین‌حال طنطاوی ادعا نمی‌کند که کل دانش و تمدن غرب ناشی از قرآن است. او تأکید می‌کند که اروپایی‌ها با پیروی از رویکرد عقلی و تجربی به تمدن کنونی خود رسیده‌اند، امری که مسلمانان ترجیح داده‌اند از آن پیروی نکنند، در حالی است که قرآن مسلمانان را به این رویکرد تشویق کرده است.
محورهای تفسیر و انتقادات از رویکرد جدید شیخ طنطاوی جوهری
تفسیری طنطاوی در سه محور پیش رفته است: پرداخت به مسائل فقهی در هر آیه، مسائل بهشت و جهنم، خیر و شر و مانند آن، مشاهدات تاریخی و اخلاقی مانند داستان‌های هلاکت عاد و ثمود و غیره و ملاحظات اسلامی و غیر قرآنی که مهم‌ترین آنها پیشرفت غرب در علوم طبیعی و اجتماعی، پزشکی، علوم دریایی و زمین‌شناسی، گیاه‌شناسی، و هواشناسی و در ادامه بازخوانی آیات با توجه به این تحولات است. طنطاوی جوهری در تفسیر خود برای مثال از علوم آناتومی نیز بهره برده است، امری که برخی از جمله شیخ شلتوت را بران داشته تا تفسیر او را فاصل گرفتن از هدف اصلی وحی توصیف کنند، از سویی برخی چون امام خمینی(ره) اگرچه تلاش‌های تفسیری او را ارج نهاده‌اند اما این تلاش‌ها را تنها محدود به بیان شمه‌ای از حقیقت قرآن توصیف کنند. و برخی از مفسران نیز از جمله رشید رضا با این رویکرد مخالفت کرده‌اند و سید قطب نیز از استخراج مفاهیم علمی از قرآن خودداری کرده است.
جوهری طنطاوی برنامه خود در تفسیر الجواهر فی تفسیر القرآن را انباشتن شکاف بین ذهن و روح و بین علم و دین می‌دانست، او خود بدون معلم انگلیسی آموخت، با دانشمندان غربی نیز ارتباط برقرار کرد، طنطاوی پس از الازهر در دارالعلوم مصر که علوم جدید در آن تدریس می‌شد، تحصیل کرد و نخستین مدرس فلسفه غربی در این مدرسه عالی بود. شیخ طنطاوی جوهری در مقابله با استعمار و اشغالگران انگلیسی بسیار فعال بود امری که منجر به ممنوعیت او از تدریس شد همچنین زندگی او در محله سیده زینب که در آن دوره محل سکونت هیئت‌های غربی بود سبب شد تا از شیوه تربیتی و اخلاقی از دانشمندان اروپایی پیروی کند و تحت تأثیر افکار و کتاب‌های آنان قرار گیرد.
برخی اطلاع او از علوم جدید و پیشرفت‌های غربی را اندک توصیف کرده‌اند و ازاین‌رو پیشنهاد او به مسلمانان برای آموختن علوم تجربی از غرب و عدم توجه به اندیشه‌های آنها در زمینه سعادت دنیوی و آخرت، امری ساده‌لوحانه توصیف شده است.
با وجود تمام انتقادها از طنطاوی جوهری نمی‌توان انکار کرد، شیوه تفسیر او و همچنین تأکید بر رویکرد قرآن درباره تدبر و تأمل در جهان و طبیعت و همچنین لزوم بهره‌گیری از این رویکرد برای پیشرفت علمی و تمدنی برای مقابله با سیطره غربی اموری است که تاکنون نیز بر آن تأکید می‌شود.
ترجمه: سعید عدالت‌جو
انتهای پیام
گفته می‌شود که او در روستای زادگاه خود پس از دیدن قطاری که از ده می‌گذشت، حیرت کرد و از اینکه چگونه انسان با علم به چنین اختراعی رسیده و چرا مسلمانان از چنین دانشی بی‌بهره هستند، به فکر فرو رفت. این امر او را واداشت تا به مطالعه تاریخ، علوم و فلسفه غربی بپردازد. او آثاری از فلاسفه یونانی، کانت و اسپنسر را مطالعه کرد و همچنین به مطالعه تاریخ علومی چون طب، داروسازی و نجوم پرداخت، همچنین به مطالعه آثار فیزیکدانانی از جمله انیشتین پرداخت و تاریخ انتقال دستاوردهای علمی از جهان اسلام به غرب را بررسی کرد.
«الجواهر فی تفسیر القرآن» انقلابی در تفسیر قرآن کریم
مهم‌ترین اثر طنطاوی جوهری در این زمینه را می‌توان تفسیر بزرگ «الجواهر فی تفسیر القرآن» در 26 جلد دانست که تألیف آن سال‌ها طول کشید. او آثار دیگری از قبیل «آرزوها در سیاست» و «انسان کجاست؟» نیز دارد. اما اثر برجسته او را باید الجواهر فی تفسیر القرآن دانست.
طنطاوی جوهری در این کتاب از تفاسیر پیشینیان بهره برده است و در بخش‌هایی از اثر خود از رویکرد مبتنی بر سنت پیروی می‌کند اما مهم‌ترین نوآوری و انقلاب او در تفسیر قرآن بیان اختراعات و اکتشافات علمی اروپایی و پیشرفت‌های روانشناسی و جامعه‌شناسی و سعی در کاربرد آن برای تفسیر کلمات، جملات و معانی آیات بوده است. آثار این انقلاب تاکنون نیز باقی است و برخی آن را امری توصیف کرده‌اند که مراکز تعلیمی و فقهی در مصر و دیگر کشورهای جهان اسلام را تکان داده است.
طنطاوی هدف خود از این شیوه را برانگیختن، تشویق و آگاهی بخشی به جوانان مسلمان برای آموختن علومی چون نجوم، پزشکی، فیزیک، زمین‌شناسی، ریاضیات و سایر علوم تجربی بیان کرده است تا از این طریق مسلمانان نیز بتوانند با اروپایی‌ها رقابت کنند و جهان اسلام را از جهل، انحطاط و عقب‌ماندگی خارج سازند.
طنطاوی جوهری بر این نکته تأکید می‌کند که آیات مناسک و عبادات در قرآن تنها شامل 150 آیه است، درحالی‌که آیاتی که انسان را به تدبر در طبیعت و تفکر در جهان هستی و مخلوقات دعوت کرده شامل 750 آیه است، لذا آیات اخیر از نظر تعداد 5 برابر آیات مرتبط به مناسک هستند. طنطاوی جوهری بابیان این حقیقت از جمود و محدودیت اذهان سیاسی و دینی در کشورهای اسلامی و اولویت به منافع خود به جای منافع ملت اسلامی به شدت انتقاد می‌کند.
به طور کلی شیخ طنطاوی جوهری در آثار خود به اروپاییان از سه منظر می‌نگریست: نخست به‌عنوان پیروان ادیان الهی که مهم‌ترین آنها مسیحیت است، دوم به عنوان علما و روشنفکرانی که باید از دانش آنها بهره برد و در نهایت به عنوان عاملان استعمار و شرق شناسان اشاره کرد.
از نگاه طنطاوی اروپایی‌ها به طور کلی تأثیر خود را از دستاوردهای اسلامی را پنهان می‌کنند، اما بااین‌حال طنطاوی ادعا نمی‌کند که کل دانش و تمدن غرب ناشی از قرآن است. او تأکید می‌کند که اروپایی‌ها با پیروی از رویکرد عقلی و تجربی به تمدن کنونی خود رسیده‌اند، امری که مسلمانان ترجیح داده‌اند از آن پیروی نکنند، در حالی است که قرآن مسلمانان را به این رویکرد تشویق کرده است.
محورهای تفسیر و انتقادات از رویکرد جدید شیخ طنطاوی جوهری
تفسیری طنطاوی در سه محور پیش رفته است: پرداخت به مسائل فقهی در هر آیه، مسائل بهشت و جهنم، خیر و شر و مانند آن، مشاهدات تاریخی و اخلاقی مانند داستان‌های هلاکت عاد و ثمود و غیره و ملاحظات اسلامی و غیر قرآنی که مهم‌ترین آنها پیشرفت غرب در علوم طبیعی و اجتماعی، پزشکی، علوم دریایی و زمین‌شناسی، گیاه‌شناسی، و هواشناسی و در ادامه بازخوانی آیات با توجه به این تحولات است. طنطاوی جوهری در تفسیر خود برای مثال از علوم آناتومی نیز بهره برده است، امری که برخی از جمله شیخ شلتوت را بران داشته تا تفسیر او را فاصل گرفتن از هدف اصلی وحی توصیف کنند، از سویی برخی چون امام خمینی(ره) اگرچه تلاش‌های تفسیری او را ارج نهاده‌اند اما این تلاش‌ها را تنها محدود به بیان شمه‌ای از حقیقت قرآن توصیف کنند. و برخی از مفسران نیز از جمله رشید رضا با این رویکرد مخالفت کرده‌اند و سید قطب نیز از استخراج مفاهیم علمی از قرآن خودداری کرده است.
جوهری طنطاوی برنامه خود در تفسیر الجواهر فی تفسیر القرآن را انباشتن شکاف بین ذهن و روح و بین علم و دین می‌دانست، او خود بدون معلم انگلیسی آموخت، با دانشمندان غربی نیز ارتباط برقرار کرد، طنطاوی پس از الازهر در دارالعلوم مصر که علوم جدید در آن تدریس می‌شد، تحصیل کرد و نخستین مدرس فلسفه غربی در این مدرسه عالی بود. شیخ طنطاوی جوهری در مقابله با استعمار و اشغالگران انگلیسی بسیار فعال بود امری که منجر به ممنوعیت او از تدریس شد همچنین زندگی او در محله سیده زینب که در آن دوره محل سکونت هیئت‌های غربی بود سبب شد تا از شیوه تربیتی و اخلاقی از دانشمندان اروپایی پیروی کند و تحت تأثیر افکار و کتاب‌های آنان قرار گیرد.
برخی اطلاع او از علوم جدید و پیشرفت‌های غربی را اندک توصیف کرده‌اند و ازاین‌رو پیشنهاد او به مسلمانان برای آموختن علوم تجربی از غرب و عدم توجه به اندیشه‌های آنها در زمینه سعادت دنیوی و آخرت، امری ساده‌لوحانه توصیف شده است.
با وجود تمام انتقادها از طنطاوی جوهری نمی‌توان انکار کرد، شیوه تفسیر او و همچنین تأکید بر رویکرد قرآن درباره تدبر و تأمل در جهان و طبیعت و همچنین لزوم بهره‌گیری از این رویکرد برای پیشرفت علمی و تمدنی برای مقابله با سیطره غربی اموری است که تاکنون نیز بر آن تأکید می‌شود.
ترجمه: سعید عدالت‌جو
انتهای پیام