رسول سلیمی: بانک مرکزی روسیه در گزارشی محرمانه به سیاست‌گذاران کرملین هشدار داده است که ایالات متحده و اوپک توانایی غرق کردن بازار نفت را دارند و ممکن است با تکرار سناریوی سقوط طولانی‌مدت قیمت‌ها در دهه ۱۹۸۰، که به فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی کمک کرد، اقتصاد این کشور را به مخاطره بیندازند. این گزارش، که در فوریه ۲۰۲۵ برای نشستی به ریاست میخائیل میشوستین، نخست‌وزیر روسیه، تهیه شده و توسط رویترز مشاهده شده، زنگ خطری برای مسکو در بحبوحه مذاکرات شکننده صلح اوکراین و تهدیدهای اقتصادی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، به شمار می‌رود.
متن اصلی گزارش بانک مرکزی روسیه (بر اساس گزارش رویترز)
بانک مرکزی روسیه در ارائه‌ای که برای بحث در فوریه ۲۰۲۵ تهیه کرده بود، به صراحت به سیاست‌گذاران کرملین هشدار داد: «ایالات متحده و اوپک ظرفیت آن را دارند که بازار نفت را غرق کنند و دوره‌ای طولانی از قیمت‌های پایین را رقم بزنند، مشابه آنچه در دهه ۱۹۸۰ رخ داد و به سقوط اتحاد جماهیر شوروی کمک کرد.» این گزارش، که بخشی از بررسی‌های سالانه ریسک‌های اقتصادی این نهاد است، مشخص نکرده تحت چه سناریویی این اتفاق ممکن است رخ دهد یا احتمال آن چقدر است، اما بر یک تهدید کلیدی تأکید دارد. یکی از اسلایدهای این ارائه، که رویترز آن را بررسی کرده، می‌گوید: «ریسک اصلی، قیمت نفت است» و به «افزایش چشمگیر تولید در ایالات متحده و خارج از اوپک» به‌عنوان عامل اصلی اشاره می‌کند.
این سند همچنین یادآور شده که ظرفیت مازاد اوپک در حال حاضر نزدیک به بالاترین سطح تاریخی است و برابر با حجم صادرات نفت خام روسیه است. در اسلاید دیگری آمده: «سابقه تاریخی – پس از دوره قیمت‌های بالای نفت بین ۱۹۷۴ تا ۱۹۸۵، ۱۸ (!) سال قیمت‌های پایین» که با سه علامت تعجب بر شدت این هشدار تأکید شده است. گزارش همچنین به شوک‌های مالی مسکو از سال ۱۹۹۱ اشاره می‌کند، از جمله بحران بدهی خارجی در ۱۹۹۸، زمانی که قیمت نفت به ۱۰ دلار در هر بشکه سقوط کرد، و مشکلات اقتصادی در سال ۲۰۰۸ پس از بحران مالی آمریکا.
این هشدار چند هفته پیش از آغاز مذاکرات ولادیمیر پوتین و دونالد ترامپ برای پایان جنگ اوکراین مطرح شد، در حالی که ترامپ تهدید کرده بود در صورت عدم توافق برای آتش‌بس، تعرفه‌هایی بر صادرات نفت روسیه وضع خواهد کرد. بانک مرکزی همچنین به توانایی تولیدکنندگان غیراوپک مانند گویان، برزیل و قزاقستان اشاره کرده که ممکن است عرضه جهانی را افزایش دهند.
تهدید اقتصادی یا بلوف سیاسی؟
کارشناسان در رسانه‌های آمریکایی اظهارات بانک مرکزی روسیه را نشانه‌ای از نگرانی عمیق مسکو از سیاست‌های تهاجمی انرژی ایالات متحده تحت رهبری دونالد ترامپ می‌دانند. چه آنکه ترامپ با وعده افزایش تولید نفت آمریکا و فشار بر اوپک برای عرضه بیشتر، می‌خواهد روسیه را در تنگنا قرار دهد. این تهدید تعرفه‌ها می‌تواند بخشی از یک بازی بزرگ‌تر برای وادار کردن پوتین به پذیرش آتش‌بس باشد. این تحلیل با گزارش رویترز هم‌راستاست که نشان می‌دهد بانک مرکزی روسیه از احتمال تکرار دهه ۱۹۸۰، زمانی که سقوط قیمت نفت اقتصاد شوروی را فلج کرد، هراس دارد.
در مقابل، برخی تحلیلگران آمریکایی این تهدید را بیشتر یک بلوف سیاسی می‌بینند تا سیاستی عملی. کارشناسان اقتصادی می گویند: «اجرای تعرفه‌های ثانویه ۲۵ تا ۵۰ درصدی بر خریداران نفت روسیه به هماهنگی جهانی نیاز دارد که با توجه به رویکرد یک‌جانبه‌گرایانه ترامپ، بعید است. این بیشتر یک نمایش قدرت است تا یک برنامه واقعی.» چرا که این دیدگاه بر این نکته تأکید دارد که چنین تعرفه‌هایی می‌تواند به اقتصاد متحدان آمریکا، به‌ویژه در اروپا، آسیب بزند و تنش‌های تجاری جدیدی ایجاد کند.
در رسانه‌های روسی، مانند تاس، این هشدار به‌عنوان تلاشی برای آماده‌سازی کرملین برای سناریوهای بدبینانه تفسیر شده است. به تعبیر دیگر از نگاه روس ها، بانک مرکزی می‌خواهد پوتین را از خطرات آگاه کند، اما این به معنای تسلیم نیست. روسیه ابزارهایی مثل اتحاد با چین و ذخایر ارزی دارد که می‌تواند در برابر این فشار مقاومت کند این دیدگاه نشان‌دهنده خوش‌بینی محتاطانه‌ای در میان برخی تحلیلگران روس ملاحظه می شود و معتقدند مسکو می‌تواند از تکرار تاریخ جلوگیری کند.
تأثیر بر بازار جهانی نفت: نگرانی یا اغراق؟
در رسانه‌های آمریکایی، مانند بلومبرگ نیز کارشناسان بازار انرژی به ظرفیت مازاد اوپک و توانایی ایالات متحده برای افزایش تولید اشاره کرده‌اند. تحلیلگران معتقدند ظرفیت مازاد اوپک، که آژانس بین‌المللی انرژی آن را حدود ۵.۳ میلیون بشکه در روز تخمین زده، به‌اندازه صادرات نفت روسیه است. اگر عربستان از ۹ میلیون بشکه فعلی به ۱۲ میلیون بشکه در روز برسد، بازار می‌تواند غرق شود.» این اظهارات با اسلاید بانک مرکزی هم‌خوانی دارد که ظرفیت مازاد اوپک را تهدیدی جدی می‌داند.
با این حال، هیچ نشانه‌ای از تغییر سیاست عرضه اوپک وجود ندارد و افزایش اصلی تولید احتمالاً از غیراوپک، مثل گویان و برزیل، خواهد بود، نه یک تصمیم هماهنگ برای غرق کردن بازار.» این تحلیل بر این نکته تأکید دارد که انگیزه‌های اقتصادی اوپک، به‌ویژه عربستان، با چنین سیاستی هم‌راستا نیست، زیرا قیمت‌های پایین به خود آنها نیز آسیب می‌زند.
در دیگر رسانه‌های روسی، مانند راشا تودی نیز این هشدار به‌عنوان زنگ خطری برای ثبات بودجه کشور دیده شده است. تحلیلگران روسی می گویند «قیمت فعلی نفت، حدود ۷۰ دلار در هر بشکه، برای بودجه روسیه که بر اساس ۶۹.۷ دلار تنظیم شده، مناسب است. اما اگر تولید آمریکا و غیراوپک افزایش یابد، ممکن است به سطح خطرناکی برسیم.» این دیدگاه با گزارش بانک مرکزی روسیه هم‌سو است که به شوک‌های مالی گذشته، مانند بحران ۱۹۹۸، اشاره کرده و نگرانی از تکرار آن را برجسته می‌کند.
پیامدها برای روسیه: فروپاشی دوباره یا تاب‌آوری؟
تحلیلگران آمریکایی معتقدند «در دهه ۱۹۸۰، سقوط قیمت نفت، همراه با هزینه‌های جنگ سرد، شوروی را از پای درآورد. حالا روسیه با جنگ اوکراین و تحریم‌ها روبه‌روست و کاهش درآمد نفت می‌تواند ضربه‌ای مشابه باشد» این تحلیل ها با هشدار بانک مرکزی درباره «۱۸ سال قیمت‌های پایین» هم‌راستاست و نشان‌دهنده نگرانی از شکنندگی اقتصاد وابسته به نفت روسیه است.
اما برخی کارشناسان آمریکایی دیدگاه متفاوتی دارند و می گویند «روسیه امروز با شوروی دهه ۱۹۸۰ متفاوت است. پوتین ذخایر ارزی قوی و شرکای تجاری مثل چین دارد که می‌تواند اثرات این تهدید را کم کند.» این تحلیل بر تاب‌آوری نسبی مسکو تأکید دارد و معتقد است که کرملین آمادگی بیشتری برای مقابله با چنین بحرانی دارد. در چنین شرایطی اگر قیمت نفت سقوط کند، باید وابستگی به نفت را کاهش دهیم و اقتصاد را متنوع کنیم. این تهدید می‌تواند فرصتی برای تغییر باشد.»
در همین راستا شیخ علی خلیفه الصباح، از تحلیلگران نفتی کویت، در مصاحبه‌ای با رویترز گفته بود کاهش طولانی‌مدت قیمت‌ها می‌تواند به اصلاحات در کشورهای نفت‌خیز منجر شود.
واکنش به تهدیدهای ترامپ: تنش یا مذاکره؟
در یک سطح تحلیل، تهدیدهای ترامپ مبنی بر تعرفه‌های ۲۵ تا ۵۰ درصدی به‌عنوان اهرم فشاری بر پوتین دیده می شود. ترامپ می‌خواهد با این تهدید، پوتین را به آتش‌بس در اوکراین وادار کند، اما این می‌تواند به تلافی‌جویی مسکو، مثل قطع گاز به اروپا، منجر شود.
در مقابل، برخی ناظران آمریکایی معتقدند که این تهدید می‌تواند به مذاکره منجر شود. در این راستا پوتین ممکن است این را فرصتی ببیند تا با ترامپ معامله کند، به‌ویژه اگر آمریکا در ازای آتش‌بس، تحریم‌ها را کاهش دهد که این نشان‌دهنده احتمال چرخش دیپلماتیک روسیه است.
در تحلیل دیگر، ترامپ می‌خواهد با فشار اقتصادی، ما را به زانو درآورد، اما پوتین نشان داده که در برابر تهدیدها عقب‌نشینی نمی‌کند. این تحلیل با مکالمه اخیر پوتین با محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، هم‌راستاست که بر اهمیت توافق اوپک پلاس برای ثبات بازار تأکید کرده است.
هشداری جدی برای روسیه در میانه جنگ اوکراین
هشدار بانک مرکزی روسیه درباره خطر سقوط طولانی‌مدت قیمت نفت، که رویترز آن را در ۲۴ مارس ۲۰۲۵ منتشر کرد، نشان‌دهنده نگرانی عمیق مسکو از تهدیدهای اقتصادی در بحبوحه جنگ اوکراین و فشارهای ایالات متحده است. این گزارش، که به توانایی آمریکا و اوپک برای غرق کردن بازار و تکرار سناریوی دهه ۱۹۸۰ اشاره دارد، با واکنش‌های متنوعی در رسانه‌های دو کشور روبه‌رو شده است. تحلیلگران آمریکایی آن را ترکیبی از بلوف سیاسی و اهرم واقعی می‌دانند، در حالی که رسانه‌های روسی بر تاب‌آوری و لزوم اصلاحات تأکید دارند.
برای روسیه، که اقتصادش به صادرات نفت وابسته است، این تهدید می‌تواند هم خطری جدی و هم فرصتی برای تغییر باشد. اگر تعرفه‌های ترامپ اجرایی شود و تولید غیراوپک افزایش یابد، مسکو ممکن است با بحرانی مشابه دهه ۱۹۸۰ روبه‌رو شود. اما ذخایر ارزی، اتحاد با چین و تجربه گذشته می‌تواند به پوتین کمک کند تا از این طوفان عبور کند. در نهایت، این که آیا این هشدار به تنش بیشتر منجر می‌شود یا به مذاکره، به تصمیمات هفته‌های آینده بستگی دارد. آنچه روشن است، این است که نفت بار دیگر به میدان نبردی برای قدرت‌های جهانی تبدیل شده است.
۲۱۳۳۱۵